Almanya’nın önde gelen niyet kuruluşlarından Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP), Rusya’nın Ukrayna savaşının AB-Türkiye ilgilerine mümkün tesirlerini mercek altına alan dikkat alımlı bir tahlil yayımladı.
SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanı Sinem Adar tarafından kaleme alınan tahlilde, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırarak Soğuk Savaş sonrasında oluşturulan güvenlik mimarisini tehlikeye attığı, bunun Avrupa için olduğu kadar Türkiye için de “önemli bir dönüm noktası” olduğu vurgulandı.
Analizde, savaşın yol açtığı jeopolitik ve ekonomik zorunlulukların, kısa vadede Türkiye’nin NATO üyeliği ve AB ile İştirak Mutabakatı çerçevesinde Batı’yla hareket etmeye devam etmesini olası kıldığına işaret edildi.
Uzun vadede ise, taraflar ortasında tam manasıyla bir stratejik ahenk sağlanması ihtimalinin “kesin olmaktan çok uzak olduğu” belirtildi.
İlişkileri onarma fırsatı var mı?
Ukrayna savaşı ile yaşanan jeopolitik değişimin AB’ye Türkiye ile alakalarını onarma fırsatı sunduğuna dikkat çeken Sinem Adar, şu tespitini aktardı:
“Bu yalnızca içinde bulunulan jeopolitik gelişmelerin yükünden kaynaklanmıyor. Ayrıyeten Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, çok ince bir ipte yürümeye çalışıyor ve sonunda bir taraf seçmek zorunda kalacak.”
Bununla birlikte, AB-Türkiye bağlantılarının geleceğine ait belirsizliklerin sürdüğünün altını çizen Adar, bunun bir çok nedeni bulunduğunu belirtti.
Türk kamuoyunda Batı’ya karşı güvensizliğin hakim olduğunu, Avrupa başşehirlerinde, bilhassa de siyasi karar alıcılarında da, demokraside yaşanan gerileme ve dış siyaseti nedeniyle Türkiye’ye karşı güvensizlik olduğunu aktaran Sinem Adar, ayrıyeten Avrupa kamuoylarında da Türkiye’ye yönelik tepkisel, eleştirel algının sürdüğüne işaret etti.
Şahsi siyasi öncelikler
Adar, tahlilinde ayrıyeten Türkiye’nin kendi ekonomik ve güvenlik çıkarlarını elinden geldiğince muhafazaya çabalayacağını, bağımsız bir dış siyaset izlemeyi sürdürebileceğini, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da kendi siyasi geleceğini önceliklendireceğini belirterek, şunları kaydetti:
“Kesin olan şu: Erdoğan ve iç siyasetteki müttefikleri için cumhurbaşkanlığından ayrılmanın maliyeti, vazifede kalmanın oluşturduğu maliyetten çok daha yüksek.”
Sinem Adar, kaleme aldığı yazısında Erdoğan için, “AB ve genel olarak Batı ile daha fazla yakınlaşmanın ona daha fazla getirisi olacaksa rotasını değiştirmekten çekinmez” tespitini aktardı.
Bununla birlikte Türkiye’deki kamuoyu tartışmalarında Batı tersliğinin hakim olduğunu ve bunun kolay kolay değişemeyeceğini anlatan Adar’a nazaran Erdoğan’ın şahsen kendisi bu kutuplaşmadan fayda sağlıyor, iç kamuoyuna yaptığı konuşmalarda bunu etkin olarak besliyor.
Ankara’yı yakınlaşmaya iten nedenler neler?
Sinem Adar, SWP tarafından yayımlanan tahlilinde, Türkiye’deki siyasi aktörleri de detaylı olarak irdeliyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın münasebetlerde yeni bir sayfa açma teşebbüslerine uzun mühlet isteksiz bir hal sergileyen Batılı önderlerin Ukrayna savaşı ile değişen tavrına işaret edilen tahlilde, “Erdoğan, Batılı başkanların tekrar Türkiye’ye ilgi göstermesini, ülkenin artan jeopolitik değerinin bir kanıtı olarak görüyor. Türk siyasi liderliği bu varsayıma dayanarak mevcut konjonktürü, savunma ve güvenlik üzere ihtilaflı hususlarda Batılı müttefikleri üzerinde baskı uygulamak için bir fırsat olarak görüyor” tabirleri yer aldı.
Ankara’nın Mart başından itibaren söylemlerinde Batı yanlısı bildirilerde artış olduğuna dikkat çekilen tahlilde, bunda AB ve ABD’nin, Rusya’nın Ukrayna işgaline ekonomik yaptırımlar yoluyla verdiği cevabın tesirli olduğu, Batı’da sergilenen birliğin de Ankara’yı, “Batı sonrası dünya düzeni” formundaki temel varsayımında kuşkuya düşürmüş olabileceği belirtildi.
“Batı tersliği ana fay sınırlarından biri”
CATS uzmanı Adar, Rusya’nın Ukrayna savaşıyla ilgili olarak Türkiye’de yürütülen tartışmalara Batı aksisi telaffuzların hakim olduğuna dikkat çekerken, “Savaş, Batı tersliğinin Türkiye’deki siyasi rekabette ana fay çizgilerinden birini oluşturduğunu bir defa daha gözler önüne serdi” yorumunu yaptı.
Son haftalarda hükümet yanlısı medyada yayımlanan yorumlara da yer verilen tahlilde, bu yorumlarda “artık çok kutuplu bir dünyanın şekillenmekte olduğu, Türk liderliğinin savaşta arabulucu rolü üstlendiği, Batılı başkentlerde memnuniyet yaratan bu gelişmelerin de Türkiye’nin bağımsız dış siyaseti ile artan nüfuzunun bir delili” olarak nitelendirildiğine işaret edildi.
Sinem Adar, AKP iktidarını oluşturan ittifak bünyesindeki farklı aktörlerin tavırlarını da incelerken bu aktörlerin “Türkiye’nin Batı karşısındaki yükselişini” söylemlerinde kullandıklarına dikkat çekerek, örnek olarak MHP başkanı Devlet Bahçeli ile İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun açıklamalarını ve Berat Albayrak’a yakınlığı ile bilinen medya gurubundaki Batı zıddı yorumları sıraladı.
Batı zıddı telaffuzların Türkiye siyaset sahnesinin sol kanadında da yankı bulduğuna, bunun da merkezinde ABD zıtlığının yer aldığına işaret eden Adar, Avrasyacılar ve Ulusalcıların yaklaşımlarını mercek altına alarak, Erdoğan’ın yine NATO ile yakınlaşmasının sol cenahtaki farklı aktörlerde yol açtığı tasalara dikkat çekti.
Muhalefet partileri nasıl bir tavır sergiliyor?
Merkezdeki muhalefet partilerinin Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısına verdikleri yansılarda Batılı kurumların Türkiye’nin demokratikleşmesindeki ehemmiyetine vurgu yaparken, Türkiye’nin Rusya’ya artan bağımlılığını eleştirdiklerini hatırlatan Adar, UYGUN Parti başkanı Meral Akşener, CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu, DEVA Partisi başkanı Ali Babacan’ın açıklamalarından örnekler sıraladı.
Adar, tahlilinde merkezdeki siyasi aktörlerin Türkiye’nin Batı ile stratejik münasebetlerinin, kurallar ve demokratik unsurlar tabanında yine canlandırılmasını savunduklarına işaret etmekle birlikte, bu telaffuzlarda iktidarı oluşturan ittifak üzerinde baskıyı artırma amaçlı taktiksel bir boyut olduğuna da işaret eti.
Ayrıca bu aktörlerin Türkiye’nin dünyadaki yerine dair savlı jeopolitik niyetlerden uzak olmadıkları, tıpkı vakitte dış ve güvenlik siyasetlerine ait bakış açısı ve bilhassa de Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin Avrupa ve ötesine yönelik muhtemel sonuçları ile ilgisinin de çok açık olmadığı vurgulandı.
AB’li karar alıcılara öneriler
CATS uzmanı Sinem Adar, tahlilinin son kısmında ise AB’deki karar alıcılara, Türkiye ile bağlantılar konusunda bir dizi tekliflerde bulundu.
İlişkilerin orta ve uzun vadede nasıl şekillendirileceğinde Türkiye’deki iç siyasi dinamikler kadar AB’nin tercihlerinin de belirleyici olacağına işaret eden Adar, Avrupalı siyasi karar alıcıların aslında Türkiye ile sürdürülebilir bir çalışma münasebetinin,
“bir tercih değil bir zorunluluk” olduğunun farkında olduklarını vurguladı.
AB’nin, “dar kapsamlı” da olsa Türkiye ile inanç tabanında, sürdürülebilir bağlar inşa etmekte yapan bir rol oynayabileceğine işaret eden Adar, Avrupalı siyasi karar alıcıların üç bahse özel ehemmiyet atfetmeleri gerektiğine dikkat çekti.
Üç kritik mevzu: Rusya, işbirliği, demokrasi
CATS uzmanı Adar’a nazaran, AB’nin öncelikle, kısa vadede, Türkiye’den Batı’nın Rusya’ya yaptırımlarını baltalayacak adımlardan kaçınmasını, Rusya ile ekonomik bağlarını bu devirde geliştirecek adımlar atmamasını talep etmesi gerekiyor.
Rusya’nın Türkiye’yi, kendisini içine sürüklediği kuvvetli durumdan çıkmasını sağlayacak ülke olarak gördüğünü belirten uzmana nazaran, Kremlin’in yaptırımları delecek kanalları oluşturma teşebbüslerine Ankara’nın müsaade vermemesi gerekiyor.
Sinem Adar, AB’nin ayrıyeten Türkiye konusunda üyeler ortasında birlik sağlamak konusunda faal uğraş göstermesi gerektiğine vurgu yaptı.
CATS uzmanı, üye ülkeler ortasında çıkar ve tehdit algılarındaki farklılıklar nedeniyle bunun çok da kolay olmadığını, bununla birlikte, yeni gerçekler ışığında AB’nin Türkiye ile çıkarların örtüştüğü alanlarda işbirliği arayışında olmasının değerli olduğunu kaydetti.
Adar, bunun için de ikili tansiyonların AB seviyesindeki siyaset belirleme süreçlerini rehin almasına müsaade verilmemesi gerektiğine işaret etti.
AB’nin güvenlik ve iktisat alanlarında Türkiye ile münasebetleri geliştirirken, demokrasiyi ikinci plana atmaması gerektiğini savunan uzman, “Avrupalı siyasi karar alıcılar, otoriter devletlerle bağlarında birden fazla vakit istikrara demokrasiden daha büyük ehemmiyet atfetti. Rusya ile alakalar bu yaklaşımın uzun vadede meyve vermediği gerçeğini acı bir biçimde gözler önüne seren değerli bir örnek” görüşünü vurguladı.
