3 Mayıs, Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nin 1993 yılında aldığı bir kararla tüm dünyada Dünya Basın Özgürlüğü Günü olarak kutlanıyor. Türkiye ise basının demokrasiyi korumaktaki rolünü vurgulayan bugüne, yeniden gazetecilere yönelik soruşturma, yargılama, gözaltı ve tutuklamaların gölgesinde girdi.
2021 yılında gazeteciler 475 kere hâkim karşısına çıkarken bu yıl her ay 50’ye yakın gazeteci hakkında açılan davalar için adliyelerin yolunu tuttu.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’ne (TGC) nazaran 28 gazetecinin cezaevinde olduğu Türkiye, Hudut Tanımayan Gazeteciler’in (RSF) bugün yayınladığı 2022 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülke içerisinde 149’uncu sırada yer alıyor.
Hukukun erozyona uğraması etkili
RSF Endeksi’nde 2005 yılında 98’inci sırada yer alan Türkiye, Avrupa Birliği (AB) ıslahat süreciyle çelişkili bir formda gerilemegösterdi. Haberciliğe yönelik çok çeşitli ve ağır baskılar nedeniyle 2010 yılında 138, 2015’te 149, 2020’de 154, 2021’de 153’üncü sıradan kendine yer buldu.
DW Türkçe’ye konuşan RSF Türkiye Temsilcisi Erol Önderoğlu’na nazaran Türkiye’nin endeksteki geriliği, ülkedeki hukukun 2005’ten bu yana ağır bir erozyona uğramasından kaynaklanıyor.
RSF Türkiye Temsilcisi Erol ÖnderoğluFotoğraf: Getty Images/AFP/O. Kose
Önderoğlu, “Önceleri keyfi davalar ‘giderilmesi gereken’ sorunlardan, gazetecilere ataklar da ‘istenmeyen’ olaylardan sayılırken, son beş yılda rejimin otoriterleşmesi ve hukuk devletinin de buna bağlı olarak raydan çıkmayla birlikte gazetecilere karşı siyasi ve keyfi davalar yağıyor” diyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kamuoyu önünde amaç göstermesiyle davaların seyrinin de değişebildiğini belirten Önderoğlu, ‘iktidar etraflarına yaradığı sürece’ gazetecilere sokakta linç edilmesine ses çıkarılmadığına, bunun sonucu olarak taarruzların sembolik cezalar yahut cezasızlıkla sonuçlandığına dikkat çekiyor. RSF Türkiye Temsilcisi, “Ne yazık ki Türkiye’nin RSF Endeksi’ndeki yeri, Cumhuriyet periyodundaki demokratik kurumsallığın, kazanımlarıyla birlikte önemli tehlike altında bulunduğuna, gazeteciler ve kesimlerinin yazgısının iki dudak ortasında olmaya yakın olduğuna işaret ediyor” diye konuşuyor.
Cumhurbaşkanına hakaret
Türk Ceza Kanunu’nun hakaret, kamu görevlisine hakaret, Cumhurbaşkanına hakaret ile hata ve hatalıyı övme, halkı kin ve düşmanlığa tahrik yahut aşağılama cürümleri ile ilgili hususları ile Terörle Uğraş Kanunu’nun birtakım kararları gazetecilerin yargılanmalarında münasebet gösterilen belirli başlı ögeler olarak öne çıkıyor.
DW Türkçe’ye konuşan CHP’nin gazeteci kökenli Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer de Türkiye’de gazetecilere yönelik soruşturma, yargılama, gözaltı ve tutuklamaların, basın ve tabir özgürlüğünün önündeki en büyük maniler olduğunu vurguluyor.
Çakırözer, gazetecilerin toplumsal medya paylaşımları, haberleri ya da katıldığı televizyon programlarındaki yorumları nedeniyle soruşturmaya uğradığını ve yargılandığını söylüyor.
475 defa hâkim karşısına çıktılar
Çakırözer’in her ay nizamlı olarak yayınladığı Basın Özgürlüğü Raporu’na nazaran Türkiye’de gazeteciler 2021 yılında 475 sefer hâkim karşısına çıkarken 2022’de de adliyelerde haberlerini savunmak zorunda bırakılıyor. Her ay en az 50 gazetecinin hâkim karşısında olduğuna işaret eden Çakırözer, “En kısa ay olan şubat ayında bile 80’den fazla gazetecinin yargılanması, ülkemizin tabir ve basın özgürlüğü sıralamasındaki o kara tablosunu gözler önüne seriyor” diyor.
CHP’nin gazeteci kökenli Eskişehir Milletvekili Utku ÇakırözerFotoğraf: CHP
CHP Milletvekili, “siyasetin yargı eliyle gazeteciler hakkında açtırdığı soruşturma ve davaların”, yalnızca o gazetecilerin basın özgürlüğünü kısıtlamakla kalmadığı, birebir vakitte başka gazeteciler için de bir sindirme ve gözdağı emeli taşıdığı görüşünde. Bu halde gazeteciler ve basın kuruluşlarının otosansüre zorlandığını lisana getiren Çakırözer, “Sedef Kabaş katıldığı bir televizyon programında kullandığı tabirler nedeniyle Cumhurbaşkanına hakaret argümanıyla suçlanarak gece yarısı gözaltına alındı. Haksız, hukuksuz bir formda 49 gün mahpus yattı” diyor.
Yolsuzluk haberleri
İktidarın iktisadın makûs gidişini pahalandıran gazetecileri de tekrar yargı yoluyla susturmayı tercih ettiğini tabir eden Çakırözer, “Sadece iktidar değil, kimi şirketler de yeniden yolsuzluk, usulsüzlük haberleri yapan gazetecileri yüksek tazminat davaları ile korkutmaya, susturmaya çalışıyor. Türkiye’de kamu kaynaklarını ilgilendiren yolsuzlukları araştıran ve kamuoyuna duyuran gazeteci Çiğdem Toker haberleri nedeniyle yargılanıyor. Cumhuriyet Gazetesi’nde yayımlanan ‘Boğaz’da Kaçak Var’ başlıklı haber nedeniyle gazeteci Hazal Ocak ‘terörle gayrette misyon almış şahısları amaç göstermek’ ve ‘özel hayatın kapalılığını ihlal’ teziyle tekraren hâkim karşısına çıktı” formunda kelamlarını sürdürüyor.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da habercilik yapmaya çalışan birçok gazetecinin de terörle gayret kanunu kapsamında yargılamalar ve tutuklamalarla karşılaştığını vurgulayan Çakırözer, pek çok gazetecinin de haberleri, toplumsal medya paylaşımları nedeniyle hakaret davaları ile karşı karşıya kaldığına dikkat çekiyor.
“Mesleklerini yapmaları engelleniyor”
Çakırözer, “Oysa iktidarın Meclis’e getirdiği her yargı paketinde söz özgürlüğünün kabahat olmayacağı ve kimsenin sözü nedeniyle cezaevine girmeyeceği vurgulanıyor. Fakat maalesef tek adam rejiminde baskı altında olan yargı, hukuk sistemimiz verdiği kararlarla da basın özgürlüğüne darbe vuruyor. Gazetecilerin mesleklerini yapması engelleniyor” diye konuşuyor.
RSF’nin 2022 endeksinde sekiz ülkede durum “iyi”, 40’ında “tatmin edici”, 62’sinde “sorunlu”, Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu 42’sinde “kötü” ve 28’inde ise “çok kötü” olarak nitelendirildi.
Endekste Türkiye ile ilgili olarak şu tabirler yer aldı:
“Recep Tayyip Erdoğan’ın çok yetkilerle donatılmış Cumhurbaşkanlığı ve otoriterliğe, basın özgürlüğünün hiçe sayılması ve yargı sistemine müdahaleler eşlik etti. Yargı, Erdoğan talep ettiğinde tutuklasa da kimi yargıçlar ‘aşırıya kaçan baskıya ses’ çıkarmaya başladı: Kimi gazeteciler, ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’, ‘örgüt üyeliği’ yahut ‘örgüt propagandası’ münasebetlerine dayanan keyfi kovuşturmalarda beraat etti. Gazetecilere yönelik tutuklamanın yerini isimli denetim aldı.”
Temmuz 2021’de gazeteciler, AFP foto-muhabiri Bülent Kılıç’ın şiddetle gözaltına alınmasından sonra, Harikulâde Hal (OHAL) ilanından beri birinci kere kitlesel hareket yapmıştı.
“Sivil toplumun çabası etkili”
Erol Önderoğlu’a nazaran Türkiye’nin geçen yıla nazaran endekste dört sıra ilerlemesinde, sivil toplum hareketinin gösterdiği gayret tesirli. Türkiye sivil toplumunun, avukatıyla, gazeteci örgütüyle ve memleketler arası dayanışmanın da dayanağıyla hak arama kanallarını zorladığını, gazeteci haklarının peşine düştüğünü tabir eden Önderoğlu, şeffaflık, ayrımcılık yasağı, keyfi yargılanmama hakkı üzere pek çok alanda sonuç alınmaya başlandığını söz ediyor.
“Cumhurbaşkanlık Bağlantı Başkanlığı’nın ayrımcı basın kartı pratiği, Basın İlan Kurumu’nun eleştirel gazetecilere karşı takındığı ‘ilan kesme’ keyfiyeti, polis müdahalelerinin görüntülenmesine genelgeyle yasak getirilmesi üzere bahislerde olumlu sonuçlar alındığını gözlemliyoruz” diyen Önderoğlu, 2021’in bilhassa ikinci yarısından bu yana kimi mahkemelerin “Cumhurbaşkanı’na hakaret” de dahil olmak üzere, birçok keyfi evraktan gazetecileri akladığını, bu refleksin yargı içerisinden gelmesinin kıymetli olduğunu ekliyor.
28 gazeteci cezaevinde
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) Genel Sekreteri Sibel Güneş de gazetecilerin vazifelerini yapamadığı, haberin hür sirkülasyonunun sağlanamadığı bir ülkede demokrasiden kelam edilemeyeceğini vurguluyor.
TGC Genel Sekreteri Sibel GüneşFotoğraf: privat
Türkiye’de yayın yasakları, para cezaları, açılan davalar, gözaltılar, tutuklamalar, sansür ve oto sansürün artık günlük olaylar haline geldiğini söyleyen Güneş, “Türkiye’de adil yargılanma hakkının ihlal edildiği bir ortamda, her gazeteci kendini mahkeme karşısında bulabiliyor ve karar giyebiliyor. 28 gazeteci şu an cezaevinde” diye konuşuyor.
Medyanın yüzde 95’inin iktidarın denetimi altında olduğuna dikkat çeken Güneş, “İktidarın gazeteciliği hata olarak tanım ettiği ülkemizde gazetecilerin çoğunluğu Basın İş Yasası ile çalıştırılmıyor. İrtibat Başkanlığı meslektaşlarımızın basın kartını ‘incelemede’ diyerek elinde tutuyor” diyor.
Gazetecilerin üçte biri işsiz
Seçime giderken yayın yasaklarıyla ve haberlerin internetten kaldırılmasıyla yurttaşların habere erişiminin engellendiğini lisana getiren Güneş, son 10 yılda iktidarın baskısıyla kapanan yüzlerce medya kuruluşunda çalışan gazetecilerin üçte birinin işsiz kaldığını belirtiyor.
Gazetecilerin yoksulluk hududunda aldıkları fiyatlarla ayakta durmaya çalıştığını vurgulayan Güneş, Avrupa’da yazılı ve görsel medyada sendikalaşma oranının Avrupa’da yüzde 25 iken Türkiye’de yüzde 8 olduğunu söz ediyor.
Sibel Güneş, TGC olarak 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde gazetecilik mesleğini ve haberi kabahat gören anlayıştan vazgeçilmesini, cezaevindeki gazetecilerin hür bırakılmasını, gazetecilerin çalışmasının ve örgütlenmesinin önündeki mahzurların kaldırılmasını talep ettiklerini söylüyor.
Türkiye’de gazeteci olmak: “Olmadı dağa taşa yazarız haberi”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
AB tasarısı Türkiye’yi tesirler mi?
Öte yandan AB Komitesi, Kamu İştirakine Karşı Stratejik Davalar (SLAPP) diye bilinen keyfi kovuşturmalara karşı harekete geçti. Gazeteci ve aktivistleri çıkar etrafları tarafından açılan davalara karşı müdafaa hedefiyle hazırlanan yasa tasarısı 27 Nisan’da sunuldu. Tasarıya nazaran yargıçlar, gazetecileri yıldırma maksadı taşıyan davaları reddedebilecek. Hazırlanan tasarı yasalaşması halinde AB içinde sonları aşan davalarda geçerli olacak.
Erol Önderoğlu, Avrupa Komitesi’nin bu istikamette bir karar hazırlığına girişmesinin, Türkiye’yi hiçbir formda etkilemeyeceği görüşünde. “Çünkü iktidarın şeffaflıkla işi yok, yolsuzluk ve kayırmacılıkla çabasıysa kendi topluluğuyla iktisatta ayrıcalıklı pozisyon kazandıktan sonra 10 yıl kadar evvel son buldu” diyen Önderoğlu şöyle devam ediyor:
“Her gündem ısındığında yahut kapsamlı belgeler gün yüzüne çıktığında araştırmacı gazetecilerin yahut iktisat muhabir ve yorumcularının siyasetin ve yargının gayesi olması tesadüf değil.”
